Ono no Komachi
Kokinshû, 113, ‘Lente’, boek II.
(Hana wo nagamete - Wijl ik naar de bloemen kijk)
Kokoro kara
ukita fune ni
norisomete
hito hi mo nami ni
nurenu hi no naki
Pousée par mon coeur
dans la frivole
vacillante barque
je me suis hissêe
Et pas un jour ou la
vague
Ne m’ait aspergêe -
pas un jour
Door passie verteerd
stapte ik in het frivool
wiebelend bootje
En geen dag ging voorbij
of ik werd ondergedompeld
- geen dag ging voorbij
Deze tanka, vertaald uit het Japans naar het Frans en het Nederlands, is
van Ono no Komachi, de meest legendarische tanka-dichteres uit de klassieke
Japanse literatuur. Zij leefde aan het Japanse Keizerlijk Hof, ten tijde van de
Shôwa (834-848) en de Jôgun (859-877). Zij was beroemd om haar schoonheid en
haar delicaat en etherisch poëtisch talent.
Langoureus en intens aanhankelijk, reveleren haar gedichten een ravijn
van droefheid, die in het Westen alleen maar zijn gelijke vindt in de poëzie
van Fernando Pessoa of Konstantin Kaváfis, allebei mediterrane dichters. Ono no
Komachi’s tanka’s reflecteren een pijnlijke melancholie en een efemere
vluchtigheid, tegelijk met het besef van de vergankelijkheid der dingen -
eigenschappen die typisch zijn voor de Japanse ziel.
Ono no Komachi is een van mijn lievelingsdichteressen. Een hele tijd
geleden al had ik me voorgenomen haar tanka’s te ‘vertalen’ in het Nederlands,
tenminste deze die zonder voorbehoud aan haar worden toegeschreven. Ik bezit
een standaardwerk over haar, weliswaar geschreven in het Frans: Visages cachés,
sentiments mêlés*. In dit fraaie boek worden haar tanka’s uit het Japans naar
het Frans vertaald.
Daar ik tweetalig ben en voldoende Frans ken om vlot in deze taal te
lezen en te schrijven, en ik daarenboven enige notities heb van het Japans (ik
weet hoe die taal ‘werkt’ en herken in de Japanse versies een heleboel
woordjes: Kokoro betekent bijvoorbeeld hart, hana betekent
bloem, ni betekent in en no betekent van),
zette ik me aan het werk. Uiteindelijk heb ik al een dertigtal tanka’s
vertaald! Maar oeps, het was een moeilijke opdracht. Alleen al het aantal
lettergrepen – een tanka heeft er 31 - klopte bijna nooit, noch in het Japans,
noch in het Frans.
Ik weet dat ‘dubbel’ vertalen niet academisch of wetenschappelijk
verantwoord is, maar beleefde een enorm plezier aan mijn zelf gekozen taak.
Het knutselen met woordjes alleen al - daar kan ik vele regenachtige ochtenden
en namiddagen mee vullen. En tja: de vertaling van een gedicht is al een nieuw
gedicht op zichzelf! Ik lees de drie versies luidop en bedenk dan welke van de
drie ik het mooist vind. Het Japans klinkt schitterend ritmisch, in het Frans
vind ik te veel woordjes, maar lyrisch is dat taaltje wel!
In het Nederlands heb ik het aantal lettergrepen proberen te herleiden
naar 31, wat niet altijd lukte. In bovenstaande tanka bijvoorbeeld heb ik het
aantal lettergrepen van de twee laatste regels verdeeld als volgt: 6-7 ipv 7-7.
Dan heb ik nog ‘geen dag ging voorbij’ herhaald, om nadruk te leggen op de
bestendigheid van de tragiek van het ‘ondergedompeld worden’.
Is het niet zo, dat de melancholie in het dagelijks leven voortdurend de
kop opsteekt, zij zingt en dreint en aarzelt op de achtergrond, als zachte
loungemuziek in een luxueus hotel. Droefheid is altijd aanwezig, het hoort
immers bij het geluk, zoals de dood hoort bij het leven.
Nicole Van Overstraeten
Zie:
http://www.gallimard.fr/Contributeurs/Ono-no-Komachi
DTK 1 visitekaartje
